Mai Hoa • 05/06/2025 14:59

Ngày Môi trường thế giới 5/6/2025 với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa”, một lần nữa cảnh tỉnh cộng đồng toàn cầu về mối nguy hiểm ngày càng nghiêm trọng từ rác thải nhựa; đã đặt ra yêu cầu cần tạo ra chiến dịch lớn và có chiều sâu nhằm thay đổi hành vi, giảm thiểu rác thải nhựa và lan tỏa lối sống xanh trong cộng đồng ở Nghệ An

Cán bộ Chi cục bảo vệ môi trường tỉnh kiểm tra thống xử lý nước thải tại Nhà máy Chế biến tinh bột sắn Hoa Sơn, huyện Anh Sơn. Ảnh: Mai Hoa

Hệ lụy lớn từ rác thải nhựa

Không thể phủ nhận, nhựa là một phát minh mang tính cách mạng trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật. Nhờ đặc tính nhẹ, bền, chống thấm và giá thành rẻ, nhựa đã trở thành vật liệu không thể thiếu trong hàng loạt lĩnh vực: bao bì, y tế, điện tử, ô tô, xây dựng, hàng không, nông nghiệp và trong đời sống thường nhật của con người. Sự xuất hiện của nhựa đã phần nào giúp giảm áp lực lên nguồn tài nguyên thiên nhiên như gỗ, kim loại…

Tuy nhiên, chính vì tính bền vững trong tự nhiên mà nhựa trở thành “con dao hai lưỡi”. Các sản phẩm nhựa dùng 1 lần như túi ni lông, chai nhựa, ống hút, hộp xốp… đang gây ra một cuộc khủng hoảng môi trường toàn cầu.

Theo ước tính, mỗi năm có tới hàng triệu tấn rác thải nhựa bị thải ra môi trường, trong đó, chỉ một phần nhỏ được thu gom và tái chế đúng cách. Phần còn lại tồn tại dai dẳng trong đất, nước, không khí suốt hàng trăm năm.

Rác thải ni lông, nhựa đang được vứt bừa bãi tại các bờ sông, bờ kênh, mương tại một số địa phương trong tỉnh. Ảnh: Mai Hoa

Rác thải nhựa, đặc biệt là loại sử dụng 1 lần, đang chiếm tỷ trọng lớn trong tổng lượng rác sinh hoạt. Nếu không được phân loại, thu gom, xử lý đúng kỹ thuật gây ảnh hưởng nặng nề đến môi trường tự nhiên, gây mất mỹ quan môi trường nông thôn và đô thị, ô nhiễm sông ngòi, đại dương và làm suy thoái các hệ sinh thái. Khi đốt chất thải nhựa nói riêng và chất thải nói chung không đúng kỹ thuật sẽ tạo ra các chất độc như dioxin, furan – nguyên nhân gây bệnh ung thư, suy hô hấp và rối loạn nội tiết.

Nghiêm trọng hơn, các sản phẩm nhựa sau khi phân rã không hoàn toàn sẽ tạo thành vi nhựa – những hạt cực nhỏ xâm nhập vào cơ thể con người thông qua thực phẩm, nước uống, không khí. Các nghiên cứu đã chỉ ra vi nhựa có thể gây rối loạn thần kinh, nội tiết và ảnh hưởng tiêu hóa. “Chúng ta đang âm thầm tiêu thụ nhựa mỗi ngày mà không hề hay biết”, một chuyên gia môi trường cảnh báo.

Ngoài ra, rác thải nhựa còn gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước, làm gia tăng nguy cơ ngập lụt và bùng phát dịch bệnh tại các khu dân cư đông đúc.

Sản phẩm nhựa đang được dùng phổ biến trong ngành nông nghiệp. Ảnh: Mai Hoa

Cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa

Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay chính nhận thức và ý thức, trách nhiệm trong tiêu dùng của nhiều người dân còn hạn chế. Thực tế, chính sự tiện lợi, tiện ích, đặc biệt, các sản phẩm nhựa dùng 1 lần thường là thứ đi kèm khi mua hàng không mất tiền nên người dân vẫn cứ thản nhiên dùng một cách thoải mái.

Thậm chí, nhiều người, khi chỉ mua vài quả chanh, hay mấy cây hành, hoặc mấy bó rau thơm, quả cà…, mỗi thứ là một túi ni lông mà chưa có ý thức bỏ chung vào 1 túi. Về người bán hàng, thường các sản phẩm nhựa dùng 1 lần có giá thành rẻ nên chưa có ý thức thay đổi hành vi sử dụng hạn chế, tiết kiệm.

Cán bộ Hội Phụ nữ thị xã Hoàng Mai ra quân thu gom rác thải bờ biển tại phường Quỳnh Phương. Ảnh: Mai Hoa

Hiện nay, việc sử dụng các sản phẩm nhựa 1 lần đang tràn lan, trong khi cơ sở hạ tầng đáp ứng nhu cầu xử lý rác thải từ nhựa trong phạm vi cả nước, trong đó có Nghệ An đang còn hạn chế.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An, hiện tại trên địa bàn tỉnh mới chỉ có duy nhất 1 cơ sở xử lý rác thải sinh hoạt theo phân loại. Hiện nay, Nhà máy Xử lý chất thải nguy hại, chất thải rắn công nghiệp, chất thải rắn sinh hoạt tại huyện Tân Kỳ này đã hoàn thành giai đoạn đầu tư và đang trong thời gian vận hành thử nghiệm, chuẩn bị đi vào hoạt động lò đốt chất thải nguy hại, chất thải rắn công nghiệp và chất thải rắn sinh hoạt công suất 48.000 kg/ngày đêm; đồng thời, có 1 hệ thống tái chế ni lông, nhựa thải công suất 5.000 kg/ngày đêm và hệ thống sản xuất gạch không nung từ chất thải công suất 44.000 kg/ngày.

Điều này làm ảnh hưởng đến việc triển khai chủ trương phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 và đã được UBND tỉnh Nghệ An cụ thể hóa thành quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn tỉnh, tại Quyết định số 26, ngày 30/7/2024.

Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh huy động các lực lượng thu gom rác thải bờ biển. Ảnh: Mai Hoa

Quá trình tiếp cận cơ sở, chúng tôi cũng đã ghi nhận một số phản ánh tại một số địa phương, dù đã triển khai chương trình phân loại rác tại nguồn, tuy nhiên, việc xử lý sau phân loại vẫn chưa đồng bộ. Nhiều khi, dù người dân đã phân loại rác hữu cơ, vô cơ và tái chế, nhưng ở khâu thu gom và xử lý, tất cả lại bị trộn lẫn trở lại rồi đem đi chôn lấp hoặc đốt chung, gây lãng phí nguồn lực và làm mất lòng tin của cộng đồng.

Một bất cập lớn khác là chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác hiện vẫn đang tính theo nhân khẩu gia đình, không phản ánh đúng lượng rác thải phát sinh từ các chủ nguồn thải. Việc không có cơ chế tính phí theo khối lượng rác khiến người dân không có động lực tiết giảm hoặc phân loại rác đúng cách. Điều này ảnh hưởng lớn đến toàn bộ hệ thống quản lý chất thải.

Phong trào “Biến phế liệu thành việc làm có ích” gắn với phân loại rác được phát triển sâu rộng ở các cấp hội phụ nữ ở huyện Đô Lương. Ảnh: Mai Hoa

Giải pháp

Ngày Môi trường thế giới 5/6/2025 với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa”, một lần nữa cảnh tỉnh cộng đồng toàn cầu về mối nguy hiểm ngày càng nghiêm trọng từ rác thải nhựa. Cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa cần một chiến lược toàn diện, kết hợp giữa thay đổi hành vi cá nhân và nâng cấp hạ tầng xử lý.

Ông Lê Văn Hưng - Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An trao đổi về công tác bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh: Chúng tôi đang tham mưu các nội dung nhiệm vụ để tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TU, ngày 02/3/2022 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022 – 2030, trong đó có nhiệm vụ truyền thông nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

Hội Phụ nữ thị xã Hoàng Mai và các huyện Nghi Lộc, Đô Lương ra mắt các mô hình sử dụng làn nhựa thay thế túi ni lông khi đi chợ của. Ảnh: Mai Hoa

Để tạo ra sự thay đổi về hành vi của cộng đồng trong bảo vệ môi trường, đặc biệt, hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng 1 lần, thì công tác truyền thông cần được coi trọng. Thời gian qua, công tác này đã được các cấp, các ngành, tổ chức, địa phương triển khai và tạo một số chuyển động tích cực với những mô hình cụ thể, như dùng làn nhựa đi chợ để không sử dụng túi ni lông hoặc sử dụng ống hút tre thay thế ống hút nhựa, sử dụng báo để gói hoa thay thế ni lông, sử dụng cốc giấy dễ phân hủy…; nhiều cơ quan, đơn vị đã không dùng nước đóng chai bằng nhựa trong các hội nghị…

Tuy nhiên, việc truyền thông về tác hại của rác thải nhựa chưa tạo thành những chiến dịch lớn, có chiều sâu để tạo ra sự thay đổi hành vi chung trong cộng đồng. Bởi vậy, nhiệm vụ này cần tiếp tục đẩy mạnh một cách sâu rộng hơn, đặc biệt, trong trường học, nơi công sở và khu dân cư; nhiệm vụ này là trách nhiệm chung của toàn xã hội vì một môi trường sống an toàn, vì sức khỏe chung của cộng đồng. Ý thức cộng đồng chính là chìa khóa để thay đổi.

Hội Phụ nữ tỉnh Nghệ An hỗ trợ và lan tỏa việc sử dụng các túi đựng tái chế thay thế túi ni lông tại thị xã Hoàng Mai. Ảnh: Mai Hoa

Cùng với tuyên truyền, thay đổi thói quen tiêu dùng, thay dùng đồ nhựa 1 lần sang các sản phẩm thân thiện với môi trường như túi vải, chai thủy tinh, ống hút tre…; công tác phân loại rác tại nguồn cũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh triển khai, gắn với thực hiện các khâu thu gom và xử lý đúng theo quy trình phân loại. Hiện nay, Ban Quản lý Khu kinh tế Đông Nam đã chấp nhận chủ trương đầu tư dự án nhà máy điện rác thải tại Khu Liên hợp xử lý chất thải rắn Nghi Yên (Nghi Lộc) để xử lý rác thải 1.500 tấn/ngày đêm, kết hợp phát điện, dự kiến sẽ đi vào hoạt động trong quý IV/2027. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế kinh tế tuần hoàn, vừa giúp giảm lượng rác tồn đọng, vừa tạo ra giá trị kinh tế.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng khuyến khích triển khai các mô hình tái chế, thu gom rác thải nhựa để biến rác thành tài nguyên; gắn với thực hiện có hiệu quả Quyết định số 26/2024/QĐ-UBND, ngày 30/7/2024 quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn tỉnh Nghệ An, trong đó, quy định rõ về việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt và có cả chất thải nhựa trên địa bàn tỉnh.

Hội Phụ nữ xã Quỳnh Châu (Quỳnh Lưu) tổ chức chương trình đổi phế liệu lấy túi đựng thực phẩm sinh học nhằm hạn chế sử dụng túi ni lông gây ô nhiễm môi trường. Ảnh: Mai Hoa

Hiện nay, Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An đang phối hợp với các ngành và đơn vị liên quan tham mưu trình UBND tỉnh lựa chọn đơn vị lập phương án giá để làm cơ sở ban hành giá thu gọn, xử lý rác thải rắn sinh hoạt trên địa bàn tỉnh theo hướng sát thực tế phát sinh rác thải .

"Khi người dân phải trả tiền tương ứng với lượng rác họ tạo ra, họ sẽ có động lực giảm tiêu dùng nhựa dùng 1 lần, phân loại rác đúng cách. Chính sách minh bạch này cũng giúp thu hút doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xử lý rác thải tiên tiến hiện đại", Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Lê Văn Hưng nhấn mạnh.

Ô nhiễm từ rác thải nhựa là một trong những thách thức lớn nhất đối với môi trường và sức khỏe cộng đồng hiện nay. Nếu mỗi cá nhân thay đổi thói quen, mỗi tổ chức, doanh nghiệp và chính quyền hành động mạnh mẽ và đồng bộ, thì hoàn toàn có thể kiểm soát và đẩy lùi ô nhiễm nhựa. Hạn chế sử dụng nhựa 1 lần, phân loại rác tại nguồn và xử lý đúng cách không chỉ là hành động bảo vệ môi trường, mà còn là trách nhiệm đạo đức với thế hệ tương lai. Hành trình giảm ô nhiễm nhựa sẽ còn dài, nhưng bước đi đầu tiên phải bắt đầu từ ngay hôm nay, chung tay hưởng ứng chiến dịch toàn quốc “Chung tay giảm thiểu rác thải nhựa - Lan tỏa lối sống xanh”.